Schans Knodsenburg, de Nieuwetijdse Bewoningsgeschiedenis 2 dln. ABN63

Schans Knodsenburg, de Nieuwetijdse Bewoningsgeschiedenis 2 dln. Archeologische Berichten Nijmegen 63
Archeologische Monumentenzorg in het plangebied van de dijkteruglegging bij Lent 6. 

C. Koot en E.N.A. Heirbaut (red) 

Wie kan het zich niet voorstellen, staand op de Nijmeegse stadsmuren of nog hoger vanaf het Valkhof op een mooie zomerdag zo’n 400 jaar geleden, met dat weidse zonovergoten uitzicht over de Waal naar Lent? Mijmerend over hoe onvergankelijk mooi dat uitzicht wel niet is, zo vredig. Een droom haast. Maar wel een droom die twee maal ruw werd verstoord.

Toen ontnamen stofwolken het zicht en vermengden zich met het geluid van tientallen stemmen vanaf de noordelijke Waaloever, wier brullen en schreeuwen opmerkelijk genoeg verstomden. Niet gesmoord door de deken van stof boven de Lentse Waaldijk in juli 1591 en juni 1672. Die was geen gevolg van heerlijk helder, droog zomers weer in combinatie met het voortdurend gaan en komen van voetgangers, ruiters en wagens over de aarden dijk waardoor het stof zo hoog op steeg, maar rees op door het geren en gedraaf van tientallen mannen en paarden die zich vechtend een weg baanden naar schans Knodsenburg onder begeleiding van het oorverdovende lawaai dat tientallen vuurmonden uitbraakten. Honderden kogels werden verschoten, met pistolen, met roeren, met musketten en met kanonnen. Kruitdampen smolten samen met het opgejaagde stof en verduisterden de hemel nog meer.

De zomermaanden 2012 klonken wederom tientallen stemmen rondom schans Knodsenburg, dit maal van archeologen die met graafmachines, schoppen en troffels de grondwerken van deze schans tot in hun diepste fundamenten te lijf gingen op zoek naar verborgen geschiedenissen, die alleen dankzij archeologisch onderzoek inzichtelijk worden. Een geschiedenis die aanvangt in 1585 als de schans wordt opgeworpen in de schaduw van de Waaldijk door het Staatse leger om Nijmegen onder vuur te kunnen nemen teneinde de Nijmegenaren toch wel enigszins kwaadschiks aan te sporen de kant te kiezen van de jonge Republiek. Nadat in 1591 Nijmegen was ingenomen, bleef de schans een militair bolwerk ter verdediging van de stad. Niettemin moest het garnizoen in het Rampjaar 1672 het hoofd buigen voor een Franse overmacht, die vervolgens ook de stad innam. Tot in de vroege 19e eeuw bleef de schans een militair bolwerk, maar na 1815 werden de aardwerken grotendeels geslecht en de grachten gedempt en werden de relicten onderdeel van zowel het agrarisch cultuurlandschap als de rivierdijk. Een dijk die sindsdien nog menig maal is opgehoogd en verbreed, waardoor de resten van de schans meer en meer onderdeel zijn geworden van het archeologisch bodemarchief.

Met de verlegging van de Lentse Waaldijk en het uitgraven van de Spiegelwaal in het kader van het Rijkswaterstaat- programma ‘Ruimte voor de Rivier’ zou een deel van de schans worden weggegraven en daarom het archeologisch veldonderzoek in 2012. Dit was één van de dertien opgravingen van de gemeente Nijmegen in het Lentse plangebied van de dijkteruglegging en hierover zijn zeven rapporten geschreven. Dit is het zevende deel van die serie. Met daarin ten eerste aandacht voor de bouw- en gebruiksgeschiedenis van schans Knodsenburg. Ten tweede is met behulp van de gevonden militaria en uitrustingstukken nagegaan hoe de geleverde strijd rondom de schans archeologisch kan worden onderzocht. Ten derde geeft dit rapport ook een overzicht van de gelijktijdige bewoningssporen die zijn gevonden in de andere opgravingen in het plangebied.